فهرست مطالب
دیباچه 5
مقدمه 7
فصل اول 9
معرفی کلی معماری حمام های سنتی 9
معرفی کلی معماری حمام های سنتی 10
فصل دوم 14
معرفی اجمالی برخی حمام های سنتی ایران 14
سربینه حمام مردانه 18
تزیینات سقف سربینه حمام مردانه 21
فضای جنب سربینه حمام زنانه 25
کتیبه های تاریخ دار بنا در بنا کتیبه ی تاریخ دار یافت نشده است. 37
بازار تکیه پهنه 43
کتیبه های تاریخ دار بنا 59
نکاتی درباره ی معماری بنا 61
کتیبه های تاریخ داربنا 81
نکاتی درباره ی معماری بنا 83
کتیبه های تاریخ دار بنا 88
فصل سوم 94
معرفی تفضیلی حمام 94
بازشناسی فرهنگ عامه در حمام علی قلی آقا 104
گرمابه شیخ بهایی 110
طرز کار ابگرمکن 111
حمام تاریخی شیخ بهایی فرو می ریزد 113
فصل چهارم 115
نمونه مورد بررسی 115 (حمام خان یزد) 115
1. موقعیت طبیعی 119
مشخصات بنا 120
عوامل تزیین شده بنا و نوع آن ها 122
تزیینات الحاقی حمام خان 123
منابع و مآخذ 131
دیباچه با آنکه معماری این سرزمین تاریخی چندهزار ساله دارد تلاش هایی که
برای شناسایی و معرفی آثار آن صورت گرفته است سابقه ی چندانی ندارد. تنها
از چند دهه ی پیش محققان و پژوهشگران به بازنگر ی این آثار هنری پرداخته و
کوشیده اند گردو غبار گذشت قرون را از این گوهرهای تابناک بزدایند و تلالو
چشم نواز آن ها را دوباره آشکار سازند. علل و عوامل آن بی توجهی طولانی و
نیز این التفات ناگهانی به آثار تاریخی معماری بحثی مفصل می طلبد که در
حوصله ی این مختصر نمی گنجد. همین قدر باید اشاره کرد که آن بی توجهی در
واقع محصول توجه کامل و این التفات نتیجه ی بی التفاتی است چه تا آن زمان
که این آثار جزیی از زندگی مردم ما بود لزومی به شناخت و معرفی آنها حساس
نمی شد اما آن گاه که بر اساس انقطاع فرهنگی رشته های اصالت دیرین گسسته شد
و نشانه های بی ریشگی در همه چیز ظاهر گشت تمایل به بازگشت به خود و یافتن
هویت خودی فزونی گرفت و بدین ترتیب آثار معماری گذشته هم – مانند هر آنچه
از اصالت گذشته نشانی داشت- محتاج بازشناسی و معرفی شد. ناگفته پیداشت که
راه این بازشناسی و ادراک دوباره سخت ناهموار و پر مخاطره است و بزرگترین
سنگ این راه همان بریدگی فرهنگی و بیگانگی از خود است که راست ها را کج می
نمایاند و بیراهه ها را راه. به هر حال امروز در وضعی قرار گرفته ایم که
لزوم شناسایی و درک آثار معماری گذشته بر هیچ کس پوشیده نیست. این حقیقت
این امید را پدید می آورد که ان شا الله روزی تک تک این آثار گرانبها و
میراث غنی گذشتگان ما که در سرتاسر این سرزمین پهناور پراکنده است به نحوی
شایسته و صحیح باز شناخته شود تا برای رسیدن هنرمندان و معماران آینده به
استقلال شخصیت هنری و فرهنگی چراغ راهی فراهم آید.... مقدمه نگاهی گذرا به
متون دوران های مختلف تاریخی موید این امر است که حداقل در همه ی دوره ی
اسلامی حمام های عمومی فراوانی در شهرهای مسلمین وجود داشته و با توجه به
تعداد آن ها در هر شهر از حیث اهمیت قابل مقایسه با مساجدند. هر محله یا
گذر شهر قدیم در کنار دیگر بناهای عمومی حتما حمام یا حمام های برای
استفاده ی مردم داشته است و این حمام ها را معمولا افراد متمکن و خیر می
ساختند و وقف عموم می کردند. تعداد بسیار و اهمیت حمام های عمومی در شهرها
البته ناشی از لزوم رعایت نظافت در نظر مردم و در شرع اسلام بوده است اما
حمام در گذشته فقط محل استحمام نبود بلکه مکانی برای گذراندن اوقات فراغت
گفتگو و تبادل نظر رفع خستگی و حتی عبادت گردآمدن دوستان و حل و فصل مسایل
زندگی بود. در حمام نه فقط تنها که جان ها تازه می شد.لذا بهترین فرصت را
دانستم تا مختصری از این موضوع در برابر بزرگی مطلب گردهم درآورم امید است
مورد توجه استاد مربوط جناب آقای مهندس بیگ زاده و هم چنین سایر خوانندگان
محترم قرار گیرد. در ضمن روند این مختصر چنین است که در صفحات آتی ضمن
معرفی کلی معماری حمام های سنتی ایران به معرفی اجمالی برخی حمام های سنتی
واقع در ایران و سپس معرفی تفضیلی حمام علی قلی آقا و حمام منتسب به شیخ
بهایی می پردازیم و در نهایت حمام خان واقع در استان یزد را به صورت مصداقی
از پروژه ی مذبور که حضورا مورد تحقیق قرار گرفته است بعلاوه ی تصاویری که
از آن تهیه شده معرفی می گردد.
