وجه تسمیه
اسم ثبت شده در وزارت کشور((گابیه )) است. که از دو بخش ((گا))و((بیه) تشکیل شده است گا به معنی آبی که گاه می آید و گاهی نمی آید
به گفته دهیار :400 ساال پیبش در این روستا سدی وجود داشت که براثر تغییرات جؤی گاهی دارای آب بود وگاهی خالی .
این روستا گاویه هم نامیده میشود که به معنی استهکامات ودژ است.
این روستا پس از انقلاب امام ده نامیده شد که به سه بخش امام ده-اربو کلایه و سادات محله تقسیم شده است.
مسکن و معماری در روستای امام ده
مسکن یکی از نیازهای اساسی انسان است که همراه با توسعه و ارتقاء سطح زندگی
ابعاد مختلف و پیچیده ای پیدا می کند. مسکن در گذشته بیشتر مفهوم سر پناه
بود در حالیکه امروز مسکن مهمترین کانون تجلی حیات فرهنگی و اجتماعی افراد
جامعه محسوب می شود. و بخش قابل ملاحظه از فعالیت های اقتصادی نیز در آنجا
انجام می گیرد. مشخصه کمی و کیفی مسکن مانند سطح مسکونی و برخورداری از
تسهیلات زندگی چه بصورت مستقیم نظیر آب و برق و تلفن و مصالح بکار برده شده
و چه بصورت غیر مستقیم نظیر دسترسی به مراکز آموزشی، درمانی، تجاری و ...
یکی از مهمترین شاخص های توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود و ملاک رده
بندی جوامع مختلف در زمینه توسعه پایدار قرار می گیرد( گروه پژوهشگران
ایران ،1374 : 114).
خانه های روستا و نمای محله
در این روستا خانه های قدیمی و خانه های جدید و به شکلهای مختلف دیده می
شود که در میان باغ ها و درختان سرسبز و یا در اطراف شالیزار قرار دارد. و
راههای پر پیچ و خم دارد که ناشی از ساخت و تعیین محوطه های خانه می باشد
وحد و مرز مشخصی را نشان نمی دهد. درست است که محوطه های خانه ها بطور
نامنظم مشخص شده است ، اما از درون دارای مرزبندی و تقسیم بندی مشخصی است.
محوطه خانه های روستای امام ده
هر محوطه خانه ای به وسیله پرچین هایی (حصارهای دور خانه) مشخص شده است و
این پرچین ها (حصارهای دور خانه) علاوه بر مشخص کردن فضای هر خانه ، محافظی
برای باغها در مقابل طیور و چهارپایان است.
پرچین ها در این روستا از جنس چوب، حصیر، نی، و امروزه بیشتر از بلوک
سیمانی است، که پرچین های از جنس چوب ، نی ،حصیر بصورت نامنظم و بدون ترتیب
می باشد ولی پرچین های از جنس بلوک سیمانی دارای نظم و ترتیب است. بیشتر
خانه های این روستا درب ورودی ندارد و خانه هایی که درب دارند در میان روز
همیشه باز است.
در هر یک از خانه های اهالی این روستا چاه آب، حوضچه های آب سیمانی، باغچه
های زیبای سبزی و گل، درختان میوه ، درختان صنعتی و همچنین درخت توت برای
کرم های ابریشم و ساختمانهایی نظیر: تلمبار، طویله، لانه مرغ، کندوج(خزانه
برنج) به چشم می خورد. در ضمن باید گفت: خانه های این روستا معمولاً دارای
حیاط های وسیع و بزرگ هستند.
خانه های سبک قدیم
مصالح ساختمانی
در گذشته مصالح ساختمانی که برای ساخت خانه در این روستا بکار می بردند از
محیط و طبیعت خود تهیه می کردند که این مصالح عبارتند از :چوب، طناب (وریس)
که از پوست درختان تهیه می شود، و طناب که از ساقه برنج(کُلُش) تهیه می
شود، کاه گِل (مخلوط گل و ساقه برنج )، سنگ ، فَل(سبوس برنج)، و... .اغلب
مصالح ساختمانی را خود از منابع طبیعی اطراف خود تهیه می نمودند (مشاهدات و
نقل از: مرحومه شهربانو حسن دوست اربوکلایه، صمد حسن دوست اربوکلایه).
پی ریزی و زیر سازی
از ویژگی اصلی خانه های قدیمی بلند بودن پی خانه ها می باشد و دلیل آن این بود که خانه از نم و رطوبت در امان باشد.
برای ساختن پی خانه ابتدا سطح زمین را صاف و هموار می کردند و روی آنرا می
کوباندند و سپس کرسی و پی را با سنگ و کاه گل (گل+ساقه برنج) می ساختند و
باید گفت: هر کس توان خریدن سنگ را نداشت و با همان کاه گل (گل+ساقه برنج) و
فَل (سبوس برنج) پی خانه خود را می ساخت و روی پی را با کاه گل (گل+ساقه
برنج) به وسیله دو چی(ماله) یا دست می پوشاندند. تا این قسمت کار به خاطر
جلوگیری از سرایت رطوبت به پایه های چوبی ساختمان بوده است، بعد با تکه های
سنگ صاف روی پی ها را می پوشاندند. وقتی زیر سازی اول به پایان رسید،
ابتدا چوب های کوتاه به طور قائم قرار می دادند و سپس الوارهای استوانه ای
قرار می دادند و لابه لای آنها کاه گل می ریختند تا محکم و استوار شود و
سپس عکس الوارهای استوانه ای دوباره الوارهای قطور قرار می دادند و سپس
الوارهای بلند و قطور استوانه را روی آنها قرار می دادند و با طناب محکم می
بستند و بعد از آن تیرهایی بصورت عمودی روی الوارهای استوانه ای قرار می
دادند و سپس بصورت افقی تیرهایی را روی تیرهای عمودی قرار می دادند که به
این صورت زمینه را برای کف خانه آماده می نمودند و روی آنرا کاه گل
(گل+ساقه برنج) و فل (سبوس برنج) می پوشاندند تا کف خانه آماده شود.
(مشاهده و نقل از: مرحومه شهربانو حسن دوست اربوکلایه، صمد حسن دوست
اربوکلایه).
دیوار
دیوارها در گذشته از چوب و کاه گل (گل+ساقه برنج) ساخته می شد و دو نوع بوده است:
1ـ زگمه ای( ورجینی)
2ـ زیگالی
1ـ دیوار زگمه ای یا ورجینی
این نوع دیوار از الوارهای گرد و استوانه ای است که زگمه یا ورجین اطلاق می
شود که بر روی هم چیده می شود . وانتهای الوار را گود می کنند تا سرهای
الوار با هم متصل شود و با طناب محکم می بستند. این نوع دیوار بسیار مقاوم و
محکم بوده است و قدیمیترین نوع ساخت دیوار است.
2- دیوار زیگالی
رایجترین فن دیوار سازی بوده است و نازک تر از دیوار زگمه ای بوده است که
تیرک های عرضی (زیگالی)را بطور افقی یا مورب قرار می دادند. نسبت به
دیوارهای زگمه ای جدیدتر بوده است.
و در انتها دیوارها را با کاه گل (گل+ساقه برنج) می پوشاندند در آخر فقط
کاه گل دیده می شد و کار را با ماله (دوچی)صاف می کردند. معمولا دیوارها را
برای ساخت اتاق ها بکار می بردند.
پنجره ها و درب ها
معمولا در خانه های قدیمی پنجره دیده نمی شود و یا اگر پنجره ای باشد خیلی
کوچک است و به این دلیل است است که از سرما در زمستان در امان باشند و گرما
از اتاق خارج نشود و کاملاً حفظ شود. درب های اتاق بسیار کوتاه می باشد
بطوریکه کسی که قد بلند است کاملا خمیده وارد اتاق می شود. و از جنس چوب
ساخته می شدند (مشاهده و نقل از: صمد حسن دوست اربوکلایه).
بام ها
بعد از اتمام دیوارها شروع به ساختن بام خانه می کنند که معمولاً سقف خانه
را بلند می گیرند. ابتدا برای ساختن سقف خانه تیرهای افقی را بر روی
دیوارها قرار می دادند و چهار طرف این تیرها به صورت تضاد چوب های قطور
استوانه ای قرار می دادند و با طناب محکم می بستند و به صورت مثلثی به سمت
بالا چوب ها را به هم متصل می کنند و متصل کردن چوب ها بوسیله طناب صورت می
گیرد و در انتها نوک بام را تیز و با شیب تند درست می کردند تا باران به
سمت پایین کاملا سرازیر شود و روی آن را با گالی یا ساقه برنج(کُلُش) می
پوشانند و نوک آنرا یک گمج سفالی و یا سطل پلاستیکی قرار می دادند تا ساقه
های برنج (کُلُش) یا گالی از شدت باد بلند نشود ( نقل از: صمد حسن دوست
اربوکلایه).
نرده های چوبی
یکی از عناصر تزئینی خانه های این روستا نرده های چوبی است که دور تا دور
ایوان و تالارها نرده های چوبی نصب می کنند که علاوه بر زیبایی محافظی است
که کودکان به پایین پرت نشوند و همچنین از وارد شدن حیوانات به خانه
جلوگیری می کند (نقل از: زینب حسن دوست اربوکلایه، صمد حسن دوست اربوکلایه و
مشاهدات).
تلارها
ما در خانه های قدیمی دو نوع تلار مشاهده می کنیم:
1 ـ تلار بالا ( تلار دورین)
2 ـ تلارچه
تلار بالا (تلار دورین)
این گونه تلار در طبقه دوم خانه قرار دارد و چون طبقه بالای خانه است به آن
تالار بالا می گویند و چون مانند اتاق فضای بسته ای دارد به آن (تلار
دورین) یعنی داخل خانه گویند و در تمام فصول سال مورد استفاده است. اینگونه
تلارها در همه خانه ها وجود ندارد و فقط در خانه های دو طبقه موجود است
(نقل از: زینب حسن دوست اربوکلایه ، صمد حسن دوست اربوکلایه و مشاهدات).
تلارچه
اینگونه تلارها در فضای باز در کنار اتاق ها قرار دارد و مانند ایوان می
باشد و یک مقدار از اتاق ها در ردیف بالاتر قرار دارد و در فصل تابستان که
گرم است ، اهالی روستا از این فضا استفاده می کنند. در آنجا می نشینند و شب
ها پشه بند می زنند و همانجا می خوابند. (نقل از : زینب حسن دوست
اربوکلایه ، صمد حسن دوست اربوکلایه و مشاهدات و تجربه).
اتاق ها
خانه های قدیمی این روستا معمولا دارای دو اتاق است . استفاده اتاق ها با
هم متفاوت است. معمولا یک اتاق مختص به خودشان است و روزانه از آن استفاده
می کنند و اتاق دیگر مختص میهمان ها می باشد و زمانیکه میهمان دارند از آن
اتاق ها استفاده می نمایند. کلا از اتاق ها در فصل پاییز و زمستان استفاده
می نمایند.
اتاق ها : مذکر و مونث(حجاب های نامرئی)
هرچند تمایزات بین نسل ها و طبقات سنی ممکن است تقسیم اتاق ها به کاربردهای
خاصی را درپی داشته باشد، بر خلاف عرف معمول، فضایی وجود ندارد که منحصرا
به مردان یا زنان اختصاص یافته باشد. همچنان که گفتیم، این عدم افتراق اتاق
های خانه بر حسب جنس یکی از مشخصات برجسته آداب زندگی در گیلان است.
در ایران مرکزی، زنان به مقتضای حفظ ناموس در اتاق دور از انتظار به نام
اندرون محصورند. برعکس، در جامعه کرانه خزر ، زنان و مردان مشترکا در
فضاهای واحد رفت و آمد می کنند و میهمان ها را بدون اکراه مخاطب قرار می
دهند (حتی اگر میهمان از افراد نزدیک خانواده نباشد )، و اینها همه
رفتارهایی است که باعث شده است که آنان به عنوان زنان سبک شهرت یابند. اما
آیا می توان گفت که هیچ گونه تقسیم بندی در فضای خانه بر حسب جنس وجود
ندارد؟ در زندگی روزمره ، حدود و مرزهایی نامرئی زنان را از مردان جدا می
کند، در عین حال که همه در یک اتاق جمع می شوند.
ساعت شش بعد از ظهر یک روز زمستانی است. مرد در اتاق پایین را ، که همسرش
در آنجا مشغول تهیه شام است ، باز می کند. بچه ها به شتاب پاهای خود را جمع
و جوانها یواشکی سیگارهای خود را خاموش می کنند. سکوت حکمفرما می شود پدر
بلافاصله به ته اتاق می رود و می نشیند و به دیوار تکیه می دهد. بچه های
کوچکتر به فضای مادری پناه می برند، در حالیکه جوان ها مودبانه از پدرشان
فاصله می گیرند و هرگز به دیوار تکیه نمی دهند. فقط میهمان است (اگر
میهمانی در آنجا حضور داشته باشد) که می تواند از همان امتیازهایی برخوردار
باشد که بزرگتر خانه دارا است. پس از اندک زمانی که با تشریفات و تعارفات
می گذرد، جو راحت تری برقرار می شود ولی تا پایان نشست هیچکس حق عبور از
حدود نامرئی که فضای مردان را از فضای زنان و بچه های کوچکتر جدا میکند ،
ندارد. گاهی سفره ای جداگانه برای هریک از دسته های میهمان پهن می کنند. در
اغلب موارد، زنان و مردان برسر یک سفره غذا را صرف می کنند، ولی، با این
حال ، جایی را که برای آنان در نظر گرفته شده است را ترک نمی کنند. اگر
اتفاقی دور از انتظار رخ دهد و عبور از این مرز ضرورت پیدا کند ، یکی از
پسران جوان که هم پدر سری است و هم مادر سری نقش میانجی بین این دو را ایفا
میکند.
عدم تمایز اتاق ها بر حسب جنس به مثابه تداخل فضاهای مختص مردان و زنان
نیست. هنگام دیدار خویشاوندان، مردان غالبا ته ایوان می نشینند و زنان هم
در ابتدای ایوان می نشینند و دو جمع کوچک را تشکیل می دهند. (برومبرژه،
کریستیان،1370 :125 )
نمای بیرونی خانه های قدیمی
در خانه های قدیمی روستا وقتی وارد حیاط می شویم فقط از جلو نما دارد که
پله می خورد و به سمت بالا می رویم و سه طرف دیگر خانه کاملا فضای بسته ای
است که فضای جلوی خانه، محل پاکیزه ای است و در معرض دید است و پشت خانه که
نمایی ندارد معمولا برای کارهایی که به دور از دید دیگران انجام می دهند
استفاده می نمایند. سرویس بهداشتی از قبیل توالت درحیاط و پشت خانه ساخته
می شود که معرض دید دیگران نباشد و همچنین از آلوده شدن فضاهای دیگر حیاط
خانه جلوگیری شود.
محل آشپز خانه های قدیمی:
معمولا مکان ساخت آشپزخانه خارج از خانه، در حیاط بوده است و داخل آشپزخانه
ها یک اجاق هیزمی ایجاد می کردند. در آنجا آشپزی می کردند و بعد از آماده
شدن غذا به داخل خانه می رفتند و آنجا غذا را می خوردند. کسانیکه دارای
چراغ نفتی بودند در همان اتاق خانه آشپزی می نمودند.
زمان تغییر مسکن و معماری در روستای امام ده:
خانه های این روستا تقریباً از سال 1352 شروع به تغییر کردن نمود. علت آن
رواج یافتن مصالح ساختمانی جدید از قبیل حلب، بلوک های سیمانی، گچ، سیمان و
... بوده است. (نقل از: صمد حسن دوست اربوکلایه).
بطور کلی طی دو دوره در این روستا نوع خانه ها و سبک معماری آن تغییر نموده است :
دوره اول: سانحه زلزله رودبار 1369
دوره دوم: سانحه برف سنگین 1384
دوره اول : سانحه زلزله رودبار 1369
در سال 1369 زمانیکه زلزله در بعضی از مناطق گیلان علی الخصوص در رودبار
رخ داده بود ،دراین روستا نیز خسارت زیادی به بار آمد بطوریکه بعضی از خانه
ها بطور کامل از بین رفتند و این باعث شد مردم خانه های خود را دوباره
بسازند. در این دوره به سبک معماری قدیم اما از مصالح جدید برای ساخت خانه
ها استفاده نمودند.
دوره دوم: سانحه برف سنگین 1384
در زمستان 1384 بر اثرسانحه برف که در تمام نقاط گیلان باریده بود بعضی از
خانه ها خراب شدند و این اتفاق تقریبا همزمان با زلزله بم در کرمان بوده
است. به دلیل سوانح دولت وام پنج میلیون تومانی بدون بهره در اختیار مردم
قرار داد تا خانه های جدید و به سبک امروز و طبق نقشه مهندسی و مقاوم در
برابر سوانح طبیعی از قبیل سیل و زلزله ساخته شود، این طرح مورد استقبال
بسیاری از اهالی روستا قرار گرفته است و بسیاری از خانه ها تغییر کرده است.
خانه های سبک جدید:
مصالح ساختمانی که برای ساخت خانه در این روستا بکار می برند دیگر از محیط
طبیعی خود نیست و فقط چوب است که با قطع درختان خود تهیه می کنند و دیگر
مصالح ساختمانی را خریداری می کنند و برای ساخت خانه بکار می برند. این
مصالح از قبیل آجر البرز، بلوک سیمانی، حلب، ایرانیت، سیمان، آهن، میله
گرد، میخ، گچ و... است.
پی سازی و زیر سازی:
امروزه بخاطر تغییرات آب و هوایی و بوجود آمدن مصالح ساختمانی جدید و محکم
پی خانه ها نسبت به گذشته کوتاه تر می باشد و پی خود را بر حسب نقشه
ساختمانی درست می کنند و با بلوک سیمانی و سیمان می سازند و داخل آن را با
شن و ماسه پر می کنند و امروزه در زیر خانه ها پارکینگ یا انبار برنج درست
می کنند و از فضای خالی آن استفاده می کنند.
دیوارها:
امروزه دیوارهای خانه را از مصالحی چون آجر، بلوک سیمانی همراه با سیمان می
سازند و در انتهای کار دیوارها را با گچ سه بار می پوشاندند.
پنجره ها و درب ها:
امروزه بر خلاف گذشته خانه ها دارای پنجره های زیادی می باشند و درب های
خانه بصورت معمولی می باشد. جنس درب و پنجره ها از آلومینیم می باشد و درب
های اتاق های داخل از چوب می باشد.
بام ها
بعد از اتمام دیوارها قبل از ساختن ظاهر بنا از قبیل گچ سفید کشیدن و...
بام خانه را درست می کنند و ابتدا با چوب سر بندی می کنند و سپس با حلب یا
ایرانیت روی آنرا می پوشانند امروزه شیب بام ها کم است و برای اینکه مواقع
بارندگی، آب بر روی بام نماند، لوله های حلبی بروی آن نصب می کنند که باران
به سمت پایین سرازیر شود، امروزه سقف ها بصورت دو شیب ساخته می شود . و از
روبرو نمای 8 دارد.
نرده ها
همانطور که گفتیم یکی از عناصر تزئینی خانه های قدیمی این روستا نرده می
باشد اما امروزه به علت نداشتن تلارچه و ایوان بزرگ از نرده های تزئینی
استفاده نمی شود و فقط در خانه های قدیمی دیده می شود.
اتاق ها
امروزه خانه ها یک طبقه می باشد و هر یک از اتاق هایی که ساخته می شود
کاربرد خاص خود را دارد . همانند: اتاق خواب، پذیرایی، آشپزخانه و...
نمای بیرونی خانه های جدید
خانه های جدید روستا وقتی به آن نگاه کنیم دارای اسکلت و بنای مرتبی است و از سه طرف قابل دید است اما پشت خانه در معرض دید نیست.
از فضاهای پشت خانه برای کارهایی که به دور از چشم دیگران انجام می دهند
استفاده می نمایند و سرویس بهداشتی در حیاط و پشت خانه ساخته می شود که
مورد دید دیگران نباشد و همچنین از آلوده شدن فضا های دیگر حیاط خانه
جلوگیری شود. باید گفت که در خانه های جدید سرویس بهداشتی داخل هم ساخته می
شود اما در روز از آن استفاده نمی کنند و فقط شبها مورد استفاده است و
دلیل آن آلودگی توالت ها می باشد ( نقل از اهالی روستا ).
ساختمان های فرعی
1 ـ تلمبار
تلمبار نوعی ساختمان های سبک هستند که از تیرهای عمودی ساخته شده اند و
داربست و سقف بر روی آن قرار گرفته است. سقف که از ساقه های برنج (کولوش) و
گالی پوشیده شده ، شیب تندی دارد و بسیار پایین می آید. پوشش زخیمی از
ساقه های برنج مانند پرده ای اطراف ساختمان را پوشانده و به دیوارهای اطراف
متصل است. تنها منفذی که از آن و بوسیله نردبان می توان به داخل آن رفت
توسط پرده ای پارچه ای بسته می شود و همه ی این کارها برای ایجاد گرمای
مداوم در تلمبار انجام می گیرد. ( بازن، مارسل، برومبرژه، کریستیان با
همکاری اصغر عسگری خانقاه و اصغر کریمی : 1365 : 114).
این ساختمان مهمترین استفاده ای که از آن می شود پرورش پیله کرم ابریشم
بوده است و امروزه متاسفانه در این روستا به علت از بین رفتن توتستان ها
این شغل بر کنار رفته است و از تلمبار استفاده های دیگری می شود.
پرورش کرم ابریشم فقط بمنزله یک فعالیت کمکی محسوب می شود، تلمبار هم بنای
مستقلی نیست بلکه قسمتی از ساختمانی واحد شامل چندین بخش همجوار (طویله،
اصطبل و ...) است که دیوارهای کم ضخامت آنها را از یکدیگر جدا می سازد (
برومبرژه ،کریستیان1370 : 138 ).
امروزه در این روستا بخاطر نبودن پرورش پیله کرم ابریشم، تلمبار به ندرت
دیده می شود. تلمبارهای باقی مانده را بعنوان طویله و انبار برنج استفاده
می کنند (نقل از ابراهیم حسن دوست اربوکلایه و طاهر حسن دوست اربوکلایه).
2 ـ کندوج
خزانه هایی که روی ستون سوار و مرتفع اند (کندوج، کوتی) برای حفاظت و
نگهداری برنج مستعدترند. این خزانه هاچندین گونه اند: در دلتای سفید رود
هرمی شکل، در جلگه شرقی به شکل خانه، در دهستان های پره سر و گیل دولاب در
مغرب استان، مدور یا خمپاره ای شکل، در ناحیه ای بندرت مستقر بر روی ستون
اند ،که در آن خزانه خوابیده و همتراز خاک غلبه دارد.
این خزانه ها ،که از رطوبت زمین و گزند جانوران گزنده محفوظ می مانند
(قطعات مدور چوبی که در انتهای فوقانی ستون ها نصب می شوند خزانه را از
خسارت موش خرما مصون می دارند). برای نگهداری خوشه های برنج شرایط مناسبی
دارند . همچنین ، برای تامین شرایط بهتر، هواکش از کف خزانه تا خرک بام و
در وسط مشته ها نصب می کنند تا عمل تهویه و خشک شدن دانه ها به صورت مستمر
انجام گیرد ( برومبرژه ،کریستیان1370 :146).
در این روستا کندوج ها به صورت هرمی شکل است و امروزه کندوج ها به ندرت
دیده می شوند و دیگر ساختمان کندوج را نمی سازند و بجای آن از انبارهای
برنج معمولی یا از تلمبار استفاده می نمایند و تعداد کندوج ها به اندازه
شمارش دست ها و حتی کمتر رسیده است.
3- لانه مرغ
لانه مرغ بنایی است کوچک ، که در کنار طویله واقع است و اهالی روستا برای
نگهداری مرغ و خروس های خود از آن استفاده می نمایند. این بنا بدون استثنا
در همه ی خانه های این روستا وجود دارد.
4- طویله
طویله بنایی است با سقف بلند، که برای نگهداری گاوها و گوساله ها مورد
استفاده می باشد. این ساختمان هم در اکثر خانه های روستایی به چشم می خورد.
5 ـ چاه آب و حوضچه ها
در هر خانه روستایی یک چاه آب و یک حوضچه سیمانی وجود دارد که معمولا به
دور از طویله و مستراح می باشد و در مکان پاکیزه حیاط قرار دارد. عمق چاه
های روستا معمولا 8 تا 10متر می باشد و در گذشته برای ساخت چاه ها از آجر
یا خشت استفاده می کردند و امروزه از حلقه های سیمانی استفاده می نمایند. (
مشاهدات و نقل از زینب حسن دوست ، صمد حسن دوست ).
