ویرانه‌ها
که در محل به نام قصر ساسان یا چهار تاقی نامیده میشود و از لحاظ
بین‌المللی بعنوان کاخ سروستان نامگذاری گردیده است، نزدیک لبه شرقی دشت در
انزوای با شکوهی از شهر با فاصله 13 کیلومتری به وضوح قابل رؤیت می‌باشند،
قرار دارد. در طی قرون زیادی که از زمان احداث بنا گذاشته است، زنگار
ولایه قوه‌ای‌ای سرخ رنگ روشنی کسب کرده است که در واقع مانند رنگ و روی
سایر ساختمانهای ساسانی واقع در فارس میباشد.
دیوارهای بنا از سنگهای لاشه و قلوه سنگ تشکیل میشود که باملاط گچ مستحکم
گردیده اند و نمای آنها مشتمل بر سنگهای بزرگی است که به طرز خشن و خالی
از ظرافتی شکل داده شده و دررگچین های منظمی قرار دارد و روی این سنگها نما
را با چکشهای مخصوص تیشه تیشه ای نموده اند (بنای ریختگی).
قسمت های بیرونی ملاط با روکش بندکشی محکمی از «گچ نیم کوب» پوشش شده و
بدین جهت هم استحکام خود را حفظ کرده است. البته در جاهایی که در معرض باد و
باران قرار گرفته بوده دچار فرسایش شده و شسته شده و از آن فقط لایه ای شن
و گچ باقی مانده است.
درگاهها در جاهایی که محفوظ مانده اند دارای طاق هایی با قوس متمایل ربه
بیضی هستند که کمی جلوتر از پای قوسشان قرار گرفته اند. دو گنبد که تقریباً
به طرز خوبی محفوظ مانده اند و گنبد بزرگتر که تا ارتفاع تقریبی 17 متر
بالا آمده، به ساختمان نما و تاریخچه خاص آن را میدهد. هر دو گنبد که با
آجرهای پخته شده با قالب کوچک (08/0 – 07/0 ×28/0 – 27/0 × 28/0 – 27/0
متر) ساخته شده اند با ملاط گچی خاکستری رنگ سبک و سختی چیده شده اند. شیوه
آجرکاری گنبدها به صورت گردچین می باشد. سطح داخلی گنبد ه و به خصوص سطح
خارجی دچار خارجی دچار فرسایش شدید شده اند و برخی آجرهای سطح داخلی گنبد
به علت لق شدن در جای خود بر زمین فرو ریخته اند. گنبد سوم با توجه به پلان
مربعی اتاق یک ممکن است که در اصل در بالای این اتاق ساخته شده بود. شایان
توجه است که این گنبدها ، کاملاً به شیوهخ ای هندسی و یک پوسته ساخته شده
اند. این گنبدها بنابر قوس هلو چین کند – بر اساس برداشتهای وضع موجو – که
قوسی بیضی با فاصله کانونی نصف دهانه میباش، ساخته شده اند. جداره گنبدها
در زوایای 25/11 درجه و 5/22 درجه دارای تغییر ضخامت میباشد – به اندازه یک
آجر – و در زوایای 45و 5/67درجه گنیدها فرو ریخته و نشانی از این تغییرات
ضخامت به جا نمانده است. طاقهای قوسی دیگر بنا فرو ریخته اند اما آثار و
شواهد کافی ای جهت اجازه بازسازی با درجه بالای اطمینان به جا مانده اند.
همه دیوارها در گوشه ها به یکدیگر چسبیده و هشته گیر شده اند و به جز بستن و
مسدود کردن یک درگاه و تنگ کردن درگاه دیگر هیچ نشانی از تغییرات و
تعمیرات مهم یا الحاقات اضافه شده به پلان در زمان های قدیم وجود ندارد.
مرمتهای جزئی در تعمیرات زنجیره تزئینی دندانه اره ای اتاق 2 و محدود شدن
تاقچه بالای درگاه شمالی اتاق 12 آشکار است و بنابراین به غیر از این بنا
تا شروع قرن حاضر مرحله یگانه ای از ساخت را نمایان ساخته است.
در قرن حاضر بازسازیها و مرمتها و تعمیراتی در بنا انجام شده که اینک به
شرح آن می پردازیم. پی های بنا به طور کلی تعمیر شده و پایه دیوارهایی که
از قدیم به جا مانده اند تا ارتفاع حدود 2 متر کلاً مرمت و معیر گردیده
است.
طاق درگاه شمالی اتاق شماره یک مرمت شده است. مرمتهایی جزئی در تعمیرات
زنجیره تزئینی گچبردندانه موشی اتاق شماره 2 مشاهده میگردد. قستمی از پای
دیوارها بین اتاقهای 2 و 3 مرمت شده است. ستون کوتاه و قسمتی از پایه (جزر)
روی آْن در اتاق 4 بازسازی گردیده و آن طور که از ظاهر امر برمیآید درون
یکی از تاقچه‌های اتاق را به علت مرمت پایه دیوار پر کرده اند. در قسمتی از
پای دیوار مابین اتاقهای 4 و 5 و 14 بازسازی شده است. اتاق 6 و 7 را کلاً
بازسازی نموده اند. ستونهای کوتاه و سرستونهای سنگی آن و پایه (جرز) روی
آنها در اتاق 9 کاملاً مرمت گردیده و گوشواره های زیر گنبد در جاهاییکه بر
اثر فرسایش سوراخ شده بودند و نیز قسمتهایی از گوشواره هایی که فرو ریخته
بودند و نوار سنگی روی گوشواره ها و نیز نوار تزیینی گچی دندانه موشی و طاق
درگاهها و گالریهای اتاق در قسمتهایی مرمت گردیده اند. درگاه ورودی اتاق
شماره 10 به اتاق 13 و سکوی سنگی روی آن بازسازی و پایه سنگی انتهای اتاق
به طور جزئی حفاظت گردیده است.
نیم ستونهای سه گانه دو طرف اتاق 12 در برخی قسمتها مرمت و حفاظت گردیده و
تاقچه بالای درگاه شمالی اتاق محدود و حفاظت شده است. دیوارهای اتاق 13 در
جاهایی که فرو ریخته بودند و طاقهای درگاهها و قسمتی از زنجیره تزیینی گچی
دندانه اره ای بالا و پایین گوشواره ها به طور کامل بازسازی شده اند و
گوشوارههای زیر گنبد در جاهائیکه بر اثر فرسایش سوراخ شده بودند و نیز تکه
هایی از گوشواره ها که فو ریخته بودند و سکویسنگی دور تا دور گنبد و
قسمتهایی از بدنه های طاقچه‌های ناحیه انتقال گنبد مرمت و بازسازی گردیده
اند. در بدنه دیوارهای اتاق 14 نیز مرمتها و بازسازیهای دیواره و نمای
دسنگی مشاهده میگردد.
کف کلیه اتاقهایی که قبلاً از خاک خالی کرده شده بود مجدداً توسط مخلوط
ریزی خاک پر گردیده و روی آن را لایه ای از کاه گل مالیده اند. روی سر
دیوارهای خراب شده و طاقهایی را که از قدیم محفوظ مانده بودند با گاه گل
مالی حفاظت نموده اند. نماهای خارجی بنا در سمت شمال و شرق و غرب در پاره
ای از قسمتها بازسازی، مرمت و حفاظت شده ان. به غیر از این موارد بنا به
همانگونه که امروز پا بر جا میباشد مرحله یگانمه و واحدی از ساخت را نمایان
میسازد...
