شهر
سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و
در حاشیه جاده زابل-زاهدان در شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان واقع
شده‌است. شهر مزبور در روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و
زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. دورهٔ بنای این شهر بزرگ با دوره
برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر
زندگی می‌کرده‌اند.
شهر سوخته7
پیشرفته ترین شهر جهان
گفته می‌شود، شهر سوخته پیشرفته‌ترین شهر جهان قدیم بوده‌است و حتی بسیار
پیشرفته‌تر از دولت شهر کرت که سینوهه در کتاب خود از آن یاد کرده‌است.
در سی‌وهشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر
سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.این محوطه باستانی هفدهمین
اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب می‌شود که با برخورداری از قدمت
۵۰۰۰ ساله هم‌اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا
شناخته می‌شود.
چشم مصنوعی چشم مصنوعی
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد .
این چشم مصنوعی متلق به زنی 25 تا 30 ساله بوده که در یکی از گورهای شهر
سوخته مدفون شده بوده است در عکس بالا جمجمه زن صاحب چشم مصنوعی یافت شده
در شهر سوخته دیده می شود .
برخی از یافته های پژوهشگران در تپه های شهر سوخته
اولین جراحی مغز در ۴۸۰۰ سال پیش در شهر سوخته انجام شده است
ساکنان شهر سوخته کفش تولید می‌کرده‌اند و صنعت کفاشی داشته‌اند
برای اولین بار در ۳۰۰۰ قبل از میلاد شتر در شهر سوخته مورد استفاده قرار گرفته است
یک خط کش چوبی باستانی با دقت نیم میلی متر در شهر سوخته یافت شده است
مردمان آن روز شهر سوخته از شطرنج و تخته نرد استفاده می‌کرده‌اند
مراکز صنعتی مردم شهر سوخته خارج از شهر بوده است
تعدادی لوله‌های سفالی در شهر سوخته پیدا شده که احتمالاً جهت آب‌رسانی یا دفع فاضلاب استفاده می‌شده است
پارچه‌هایی که در شهر سوخته یافت شده مطلقاً در هیچ کجای ایران یافت نشده است
صنایعی مانند ریسندگی، خراطی، معرق‌سازی، مرمرسازی، سفال‌گری، مهرسازی، حصیربافی و ساخت ابزار فلزی در شهر سوخته رواج داشته است.
شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده، و نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات در آنجا به دست آمده است.
شهری بر پایه اصول شهر سازی
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد و بقایای
آن نشان می‌دهد که این شهر دارای پنج قسمت اساسی بوده که شامل بخش مسکونی
واقع در شمال شرقی شهر سوخته؛ بخش‌های مرکزی؛ منطقه صنعتی؛ بناهای یادمانی؛
و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند.
هشتاد هکتار از شهر سوخته را بخش مسکونی تشکیل میداده‌است.
شهر سوخته
منطقه کلی تپه شهر سوخته که در یک برآمدگی بین دریاچه هامون و رود هیرمند
بنا شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح زمین‌های اطراف ۱۲ متر و بلندترین
نقطه آن ۱۸ متر ارتفاع دارد.
تپه‌های شهر سوخته به چهار منطقه تقسیم می‌شوند:
منطقه مرکزی با وسعت ۲۰ هکتار
منطقه مسکونی شرق با وسعت ۱۶ هکتار
قسمت شمال شرقی یا منطقه صنعتی شهر سوخته
قسمت جنوب غربی شامل قبرستان با مساحتی بالغ بر ۲۰ تا ۲۵ هکتار
شهر سوخته 9 شهر سوخته
شهر سوخته شهری سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع
پژوهش‌ها نشان داده‌است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیستی کاملاً
بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می‌شود، در پنج هزار سال قبل از
میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و
درختان بید مجنون، افرا و سپیدار فراوانی در آنجا وجود داشته‌است. دریاچه
هامون در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بوده و چندین
رودخانه دائمی مانند هیرمند آنرا تغذیه میکرده و هم اکنون نیز کم و بیش
هیرمند و رودخانه‌های دیگر این دریاچه را غالباً بصورت فصلی تغذیه می‌کنند.
ولی افت بیش از اندازه آب در این رودخانه‌ها به علت عدم رعایت پروتکلهای
فی‌مابین دو کشور همسایه، ایران و افغانستان، و برداشت بی‌رویه آب درون خاک
افغانستان مسبب خشکی دریاچه هامون و مناطق اطراف آن شده‌است. در اطراف
دریاچه هامون، در آن زمان نیزارهای وسیعی وجود داشته‌است. همچنین کاوشها
نشان می‌دهند که نهرهاو شاخه‌های قوی آبیاری از آن منشعب میشده‌است. در
بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر نهرها و آبراه‌های گوناگونی
پیدا شده که می‌توان گمان برد به مزارع کشاورزی آن شهر آب می‌رسانده‌اند.
پوشش گیاهی شهر سوخته
هیرمند و نیل با چند هزارسال قدمت
رود هیرمند پیش ازآنکه درمیان شنزارهای سیستان گم گردد، درجلگه‌های مجاورش
وضعی شبیه به دره نیل بوجود آورده بود، به این معنی که در مواقع معینی بعلت
بالاآمدن سطح آب، در نتیجه جذر و مد دریاچه هامون، زمین‌های ساحلی آن
مشروب و لذا، خاک آنها حاصل خیز میشده‌است. این امر سبب شده بود که ساکنان
این ناحیه بتوانند به کار زراعت بپردازند و در مراحل شهرنشینی موفق به
پیشرفت‌هایی گردند. در آن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده، اما آب
رودخانه هیرمند و شاخه‌هایش به خوبی زمین‌های کشاورزی شهر سوخته را سیراب
می‌کرده‌است. شهر سوخته در ۵۵ کیلومتری شهر زابل است. تمدن شهر سوخته یکی
از شگفتی‌های دنیای باستان است. یافته‌های جدید باستان شناسی گواه این
ادعاست. بر اساس کشفیاتی که در طی سال‌های متمادی در شهر سوخته انجام
گرفته، می‌توان گفت که شهرسوخته مهمترین مرکز استقرار و در حقیقت پایتخت
منطقه در دوران مفرغ است.
دریاچه هیرمند
شهر سوخته بدون شک جز شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده است. این نکته نه
تنها در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی وصنعتی دیده می شود بلکه
در سازمان دهی اجتماعی شهر نیز دیده می شود
