بخشی از مطلب
زندگینامه
محسن فروغی معمار ایرانی، استاد معماری و رییس سابق دانشکده هنرهای زیبای
دانشگاه تهران است. وی فرزند محمدعلی فروغی (ذکاء الملک) ادیب و سیاست‌مدار
ایرانی است. او در سال ۱۳۱۶ از مدرسه عالی هنرهای زیبای پاریس (Ecole des
Beaux-Arts) با مدرک درجه یک فارغ التحصیل شد و همان سال به ایران بازگشت.
وی در سال ۱۳۱۶ در زمره نخستین معماران معاصر ایرانی به استخدام دولت
درآمد. او به همراه آندره گدارد، ماکسیم سیرو و رولاند دابرول از بنیان
گذاران و استادان دانشکده معماری دانشگاه تهران و پس از آندره گدار، دومین
رییس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده‌است که پس از وی مدت ۱۵ سال
ریاست دانشکده را برعهده داشت. محسن فروغی به همراه حیدر غیائی در سال ۱۳۴۲
به اتهام زد و بندهای غیرقانونی در طرح ساختمان مجلس، مدتی را در زندان
گذراند.[۱] وی پس از مدتی تبرئه شد و خود عضوی از مجلس سنا گردید. در خلال
سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ وی در حدود ۳ ماه و در کابینه‌های جعفر شریف امامی و
غلامرضا ازهاری، سمت وزیر فرهنگ و علوم را عهده دار بود. فروغی پس از
انقلاب اسلامی و در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ دستگیر شد و مجموعه اشیا و آثار هنری
شخصی وی ضبط و به موزه ایران باستان تهران منتقل شد. وی در ششم دیماه ۱۳۶۱
از زندان آزاد شد و ده ماه بعد در گذشت.
محسن فروغی به همراه پدرش محمدعلی فروغی نماینده و کارگزار و همدست پروفسور
پوپ در ایران بودند و به کار چپاول، سرقت و قاچاق آثار باستانی و فروش
آنها به موزه‌های کشورهای اروپائی و امریکا ئی‌اشتغال داشتند
نسل اول معماران تحصیل کرده ایرانی
محسن فروغی معروف ترین معمار ایرانی دوران رضاخان بود که در برنامه های او
فعالانه شرکت می کرد، فروغی فرزند ذکاء الملک فروغی فارغ التحصیل مدرسه
عالی هنرهای زیبای پاریس در ساخت بانکهای ملی، بیمارستانها و بناهای مسکونی
بسیاری مشارکت داشته است. معمار دیگر ایرانی، وارتان آوانسیان، ارمنی، اهل
تبریز فارغ التحصیل مدرسه عالی معماری پاریس که بناهای هتل دربند، کاخ
رضاشاه در سعدآباد، سینماهای متروپل، دیانا و مجتمع های آپارتمانی واقع در
خیابان انقلاب به نام او ثبت شده است.
معماران دیگر ایرانی چون گابریل گورکیان که دارای شهرت بین المللی بود و
ساختمان وزارت امور خارجه و مجتمع های مسکونی کاملاً مدرن از کارهای اوست،
کیقباد ظفربختیار، علی صادق، ایرج مشیری که سردبیر و مؤسس مجله آرشیتکت
بود، از دیگر معمارانی هستند که نامشان در معماری زمان پهلوی اول ماندگار
است.
برنامه مدون سازی رضاخان به طور مستقیم در سنت معماری بناهای مسکونی شخصی
نیز اثر گذاشت و از طرفی معماری یک حرفه شد، حرفه ای که تا زمان رضاشاه
هویت چندان نداشت، اما به تدریج پیام خود را در معماری ساختمانها به
شهروندان منتقل می کردند و پایتخت نشینان اعیان برای ساخت واحدهای مسکونی
خود به دنبال معماران تحصیلکرده می گشتند.
فروغی نمونه یی برجسته از معماران ایرانی است که با وجود تحصیل در غرب، با
تکیه بر خلاقیت هنرمندانه و الهام گیری از معماری سنتی ایران در کنار
معمارانی چون وارطان هوانسیان، کریم طاهرزاده بهزاد و... در پیدایش معماری
مدرن ایرانی سهم عمده یی داشته است؛ سبکی از معماری که با استفاده از
فناوری نوین ساختمانی و با پشتیبانی برنامه های مدرنیته دولت پهلوی از دهه
1310 در ایجاد نهادهای مدرنی چون دانشگاه ها، بانک ها و وزارتخانه ها به
کار گرفته می شود. در میان بناهای عمومی که فروغی طراحی کرده است، ساختمان
بانک ملی بازار، بسیاری از ویژگی های سبک او را نشان می دهد؛ این ساختمان
با مساحت 4110 متر مربع، در دو طبقه و با استفاده از بتون مسلح ساخته شده
است. هرچند طرح بنا مدرن است، در آن از اسلوب معماری ایرانی به شکل
هنرمندانه یی استفاده شده است. در ورودی اصلی بانک کاشیکاری به کار رفته تا
با نمای ورودی اصلی بازار تهران در روبه روی آن هماهنگ شود. استفاده از
عناصر سایه ساز و ایوان ها، به ویژه در نمای جنوبی، جلوه یی هماهنگ به این
بنا بخشیده است. همچنین تزیین برخی سطوح با کاشی، موجب تاکید بر نماها و
ورودی های اصلی بنا شده است.
آثار
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به دانشکده حقوق دانشگاه تهران (با همکاری
ماکسیم سیرو)، ساختمان وزارت دارایی، آرامگاه سعدی (با همکاری علی صادق)،
کاخ نیاوران و همچنین شعب بانک ملی در شهرهای شیراز، اصفهان، تبریز و بازار
تهران اشاره کرد. بسیاری از این آثار، از جمله ساختمان‌های دانشگاه تهران و
آرامگاه سعدی امروزه جزو میراث فرهنگی کشور شناخته می‌شوند. اگر چه نگاه
فروغی به معماری نگاهی مدرن بود اما وی با اصول و عناصر معماری سنتی چون
ایوان و کاشیکاری و... به خوبی آشنایی داشت. این شیوه طراحی به خوبی در
ساختمان بانک ملی که تضادی بین مصالح نوین و طراحی داخلی و نمای سنتی است،
خود نمایی می‌کند.
او همچنین منازل و ویلاهای مسکونی متعددی را در تهران طراحی نمود که در
آنها به جای شیوه مرسوم و سنتی تقسیم فضاها در پلان بر اساس میزان عمومی و
خصوصی بودن آنها، شیوه مدرن طراحی فضاهای کاربردی را پیاده سازی کرد.
اتهام سرقت از آثار باستانی
محمدقلی مجد، تاریخ نویس ایرانی مقیم امریکا، در کتابش با عنوان "تاراج
بزرگ آثار باستانی ایران به دست امریکا" ادعا می کند که محسن فروغی و پدرش
محمدعلی فروغی در سرقت آثار باستانی ایران نقش بسزائی داشته اند. به گفته
مجد بسیاری از کشفیات منحصربه فرد دوران پهلوی در تخت‌جمشید با همدستی
ذکاءالملک (محمدعلی فروغی)، نخست‌وزیر وقت، و دلالی پسرش، محسن فروغی، از
طریق پروفسور پوپ و زنش، دکتر فیلیس آکرمن، به آمریکا انتقال یافته است.
بدین وسیله بهترین گنجینه‌های دوره هخامنشی ایران در اختیار موزه شرق‌شناسی
دانشگاه شیکاگو قرار گرفت و مهم‌ترین میراث باستانی دوره‌های ساسانی و
اسلامی در اختیار موزه متروپولیتن. مجد که فروغی را ظاهرا یهودی تبار می
داند، او را به همکاری با عتیقه داران یهودی و تاراج آثار تاریخی ایران
متهم می کند و مدعی است که از این راه، محمدعلی فروغی، پسرش محسن، و نیز
پروفسور پوپ و همدستانش به ثروت‌های هنگفت رسیده اند.
